Η ραγδαία ανάπτυξη του διαδικτύου έχει φέρει αμέτρητες ευκαιρίες για επικοινωνία, γνώση και ψυχαγωγία, ιδιαίτερα για τα παιδιά και τους εφήβους. Όμως, η ευκολία πρόσβασης στο διαδίκτυο συνοδεύεται από κινδύνους, που μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχική υγεία, την κοινωνική ζωή και την ασφάλεια των νεαρών χρηστών που δεν διαθέτουν την εμπειρία και την κριτική σκέψη να αναγνωρίσουν τους κινδύνους αυτούς. Η ενημέρωση και η εκπαίδευση είναι κεντρικά στοιχεία για την προστασία των παιδιών, και ο ρόλος της οικογένειας, του σχολείου, αλλά και της πολιτείας, είναι κρίσιμος.
Στο παρόν άρθρο εξετάζονται οι διαδικτυακοί κίνδυνοι που απειλούν τα παιδιά, καθώς και οι πρακτικές αντιμετώπισής τους, αναδεικνύοντας τον ρόλο της οικογένειας, του σχολείου και της πολιτείας στην προώθηση της ασφαλούς πλοήγησης.
Κύριοι Διαδικτυακοί Κίνδυνοι για Παιδιά και Εφήβους
- Παραβίαση Προσωπικών Δεδομένων
Πολλά παιδιά δεν αντιλαμβάνονται την έννοια των προσωπικών δεδομένων και τον κίνδυνο που ενέχει η κοινοποίηση προσωπικών πληροφοριών στο διαδίκτυο. Κάθε εικόνα, σχόλιο ή ακόμα και προσωπική πληροφορία που κοινοποιείται, παραμένει στο διαδίκτυο και μπορεί να γίνει αντικείμενο κακόβουλης χρήσης.
- Επαφή με Ακατάλληλο Περιεχόμενο
Τα παιδιά εκτίθενται συχνά σε υλικό που δεν είναι κατάλληλο για την ηλικία τους, όπως βία, πορνογραφικό υλικό και μηνύματα μίσους. Η ακούσια έκθεση σε τέτοιο περιεχόμενο μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχολογία τους και να δημιουργήσει διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για την πραγματικότητα. Λόγω της έλλειψης εμπειρίας, συχνά δεν γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν τέτοιες καταστάσεις και ενδέχεται να επηρεαστούν συναισθηματικά και ψυχολογικά.
- Διαδικτυακός Εκφοβισμός (Cyberbullying)
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο που, δυστυχώς, βρίσκεται σε άνοδο. Τα παιδιά μπορεί να βρεθούν θύματα αρνητικών σχολίων, προσβολών και απειλών, τα οποία διαδίδονται μέσω των κοινωνικών δικτύων και των εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων. Αυτή η μορφή εκφοβισμού μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την ψυχική υγεία των παιδιών, προκαλώντας άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυξημένα επίπεδα άγχους και απομόνωση. Επίσης μπορεί να επηρεάσει και τη σωματική υγεία με αυτοτραυματισμούς ή εκδήλωση πρόθεσης αυτοκτονίας.
- Ρητορική μίσους
Είναι η ρητορική που εκφράζει μίσος ή ενθαρρύνει βία απέναντι σε ένα άτομο ή απέναντι σε μια ομάδα με βάση χαρακτηριστικά όπως το φύλο, η εθνοτική καταγωγή, η θρησκεία, η φυλή, η αναπηρία ή ο σεξουαλικός προσανατολισμός.
- Εθισμός στα Κοινωνικά Δίκτυα και τα Παιχνίδια
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα διαδικτυακά παιχνίδια αποτελούν σημαντική πηγή διασκέδασης για τα παιδιά, αλλά μπορούν εύκολα να οδηγήσουν σε εθισμό. Ο εθισμός αυτός απομακρύνει τους/τις μαθητές/τριες από τις καθημερινές τους δραστηριότητες και μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την κοινωνική τους ζωή, την ακαδημαϊκή τους πρόοδο και τη συναισθηματική τους ευεξία.
- Απάτες και Παραπλανητικές Ιστοσελίδες
Οι απατεώνες στο διαδίκτυο συχνά χρησιμοποιούν ψεύτικες προσφορές, διαγωνισμούς ή παραπλανητικές ιστοσελίδες για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των νεαρών χρηστών και να αποσπάσουν προσωπικές πληροφορίες. Οι νεαροί/ες μαθητές/τριες, λόγω της αθωότητάς τους και της ελλιπούς εμπειρίας, είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε αυτούς τους τύπους απατών.
- Παιδική Εκμετάλλευση και Αποπλάνηση (Grooming)
Το διαδικτυακό grooming είναι μία πρακτική κατά την οποία ενήλικες ή ακόμα και ανήλικοι προσεγγίζουν παιδιά μέσω διαδικτύου με σκοπό να τα αποπλανήσουν. Αυτή η πρακτική μπορεί να οδηγήσει σε εκμετάλλευση των παιδιών, συχνά με πολύ σοβαρές ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
- Κακόβουλο Λογισμικό και Ιοί
Τα παιδιά συχνά δεν γνωρίζουν πώς να διακρίνουν αξιόπιστες ιστοσελίδες και εφαρμογές από επιβλαβείς. Κατά την πλοήγησή τους μπορεί να εκθέσουν τη συσκευή και τα δεδομένα της οικογένειας σε κινδύνους, όπως ιούς και κακόβουλο λογισμικό όπως π.χ. ransomware που είναι ένα είδος κακόβουλου λογισμικού με τη χρήση του οποίου ο θύτης απειλεί να δημοσιοποιήσει τα προσωπικά δεδομένα του θύματος ή να διακόψει την πρόσβαση του θύματος σε αυτά, μέχρι να δοθούν λύτρα από το θύμα.
Ο Ρόλος της Οικογένειας στην Προστασία των Παιδιών
Η οικογένεια είναι το πρώτο και βασικό σημείο στήριξης για τα παιδιά, όταν αυτά ξεκινούν την πλοήγησή τους στο διαδίκτυο. Οι γονείς μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά με βάση τους παρακάτω άξονες:
– Εκπαίδευση και Ενημέρωση: Οι γονείς πρέπει να ενημερώνουν τα παιδιά για τους κινδύνους που παραμονεύουν στο διαδίκτυο και να εξηγούν τη σημασία της προστασίας των προσωπικών δεδομένων.
– Καθορισμός Κανόνων – Ορίων: Οριοθετώντας τον χρόνο πλοήγησης στο διαδίκτυο και ορίζοντας ασφαλείς ζώνες, όπως συγκεκριμένες ιστοσελίδες και εφαρμογές, οι γονείς μπορούν να περιορίσουν την έκθεση σε κινδύνους.
– Επικοινωνία: Η ανοιχτή συζήτηση είναι ουσιαστική και είναι πολύ σημαντικό στην οικογένεια να έχουν αναπτυχθεί σχέσεις εμπιστοσύνης. Εάν τα παιδιά γνωρίζουν ότι μπορούν να μιλήσουν ανοιχτά για τις εμπειρίες τους στο διαδίκτυο, χωρίς φόβο κριτικής ή τιμωρίας, είναι πιο πιθανό να ζητήσουν βοήθεια αν αντιμετωπίσουν πρόβλημα.
Η Συμβολή του Σχολείου
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα μπορεί να παρέχει ολοκληρωμένη εκπαίδευση στους/στις μαθητές/μαθήτριες για την ασφαλή πλοήγηση και να ενισχύσουν την αντίληψη των διαδικτυακών κινδύνων μέσω των παρακάτω πρακτικών:
– Εκπαιδευτικά Σεμινάρια: Τα σχολεία μπορούν να διοργανώσουν σεμινάρια και δραστηριότητες με τη συμμετοχή ειδικών για την ενημέρωση των μαθητών/τριών σχετικά με τους κινδύνους του διαδικτύου.
– Μάθημα Πληροφορικής: Ενσωματώνοντας βασικές γνώσεις ψηφιακής ικανότητας στο πρόγραμμα σπουδών, το σχολείο βοηθά τους/τις μαθητές/τριες να κατανοήσουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους ως χρήστες του διαδικτύου και τους κινδύνους που ελλοχεύουν.
– Ψηφιακός Γραμματισμός: Τα παιδιά θα πρέπει να καλλιεργήσουν και να αναπτύξουν τις βασικές δεξιότητες 4C για τον 21ο αιώνα που είναι η Κριτική Σκέψη (Critical Thinking), η Δημιουργικότητα (Creativity), η Συνεργασία (Collaboration) και η Επικοινωνία (Communication) οι οποίες θα τα βοηθήσουν να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους ώστε να πλοηγούνται με ασφάλεια και υπευθυνότητα στο διαδίκτυο.
– Υποστήριξη και Συμβουλευτική: Η ύπαρξη ψυχολόγου στο σχολείο, στον οποίο οι μαθητές/τριες μπορούν να απευθυνθούν αν αντιμετωπίσουν διαδικτυακό εκφοβισμό ή άλλες αρνητικές καταστάσεις, μπορεί να προσφέρει ασφάλεια και υποστήριξη. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν έναν ασφαλή χώρο όπου τα παιδιά μπορούν να συζητούν τους προβληματισμούς τους γύρω από τις διαδικτυακές τους εμπειρίες.
Η Πολιτεία και οι Πρωτοβουλίες της
Η πολιτεία μπορεί να διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στη δημιουργία ενός ασφαλούς διαδικτυακού περιβάλλοντος για τα παιδιά. Ορισμένες από τις βασικές δράσεις που έχει τη δυνατότητα να αναλάβει περιλαμβάνουν:
– Νομοθεσία και Ρυθμίσεις: Θέσπιση νόμων για την προστασία των παιδιών από διαδικτυακές απειλές και αυστηροποίηση των κυρώσεων για όσους επιχειρούν να εκμεταλλευτούν ή να εκφοβίσουν νεαρούς χρήστες.
– Δημιουργία Ενημερωτικών Εκστρατειών: Η πολιτεία μπορεί να ξεκινήσει καμπάνιες για την ενημέρωση των εκπαιδευτικών, γονέων και παιδιών σχετικά με τη σημασία της ασφαλούς πλοήγησης και των διαδικτυακών κινδύνων, αξιοποιώντας τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τις ψηφιακές πλατφόρμες αλλά και τις δια ζώσης ενημερωτικές συναντήσεις.
– Υπηρεσίες Υποστήριξης: Ενίσχυση των εξειδικευμένων υπηρεσιών που θα βοηθούν στην αναφορά και αντιμετώπιση διαδικτυακών κινδύνων.
Βασικές Πρακτικές για Ασφαλή Πλοήγηση
Η ασφαλής πλοήγηση στο διαδίκτυο απαιτεί εκπαίδευση και συνεχή προσοχή. Οι γονείς, το σχολείο και η πολιτεία μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά με πρακτικούς τρόπους όπως:
– Χρήση Λογισμικών Γονικού Ελέγχου: Εφαρμογές γονικού ελέγχου που επιτρέπουν την παρακολούθηση της δραστηριότητας του παιδιού στο διαδίκτυο και τον περιορισμό της πρόσβασης σε επικίνδυνες ιστοσελίδες.
– Προώθηση Κριτικής Σκέψης: Ενθάρρυνση των παιδιών να αμφισβητούν το περιεχόμενο που συναντούν στο διαδίκτυο και να ζητούν βοήθεια όταν κάτι τους προβληματίζει.
– Ενίσχυση Ψυχικής Ανθεκτικότητας: Η ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών είναι κρίσιμη για την αντιμετώπιση των διαδικτυακών απειλών. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και η ενθάρρυνση για αναζήτηση βοήθειας ενισχύουν την ικανότητά τους να διαχειρίζονται τοξικές καταστάσεις.
Συμπεράσματα
Η προστασία των παιδιών κατά την πλοήγηση στο διαδίκτυο αποτελεί μια πολυδιάστατη διαδικασία, στην οποία συμμετέχουν η οικογένεια, το σχολείο και η πολιτεία. Κάθε φορέας έχει έναν διακριτό αλλά εξίσου σημαντικό ρόλο, και η συνεργασία όλων είναι απαραίτητη για τη δημιουργία ενός ασφαλούς ψηφιακού περιβάλλοντος. Η κατανόηση των κινδύνων και η απόκτηση βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων αποτελούν τα πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση. Μέσω της εκπαίδευσης, της σωστής ενημέρωσης και των κατάλληλων εργαλείων, μπορούμε να εξοπλίσουμε τα παιδιά με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που χρειάζονται, ώστε να πλοηγούνται υπεύθυνα και να αποφεύγουν τους διαδικτυακούς κινδύνους.
Για τους παραπάνω λόγους, η Περιφέρεια Κρήτης, Αυτοτελές Γραφείο Ισότητας, στο πλαίσιο του «Περιφερειακού Σχεδίου Δράσης Κρήτης για την Ισότητα των Φύλων 2023-2025», σε συνεργασίας με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Ελληνικής Αστυνομίας, πραγματοποίησε την εβδομάδα που πέρασε τον 5ο Κύκλο Ενημερωτικών Δράσεων για την «Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο, τους Διαδικτυακούς Κινδύνους και τις Πρακτικές Αντιμετώπισής τους». Οι ενημερωτικές δράσεις υλοποιήθηκαν από τον Ψυχολόγο της Διεύθυνσης Δρ. Γεώργιο Νάκο και σε σχολικές μονάδες της Περιφερειακής Ενότητας Λασιθίου, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λασιθίου, τους/τις Διευθυντές/τριες των σχολείων, τους Συλλόγους Διδασκόντων και τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων.
Γιατί η γνώση είναι δύναμη!!!
Βασίλης Ορφανάκης
Προϊστάμενος Τμήματος Δ’ Πληροφορικής & Νέων Τεχνολογιών
Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Λασιθίου
